Δύο χρόνια πέρασαν από την τραγωδία των Τεμπών. Δύο χρόνια που οι φωνές μας ζητούν δικαιοσύνη. Σύμμαχός μας όλον αυτό τον καιρό είναι φυσικά η τέχνη, που όπως σε κάθε εποχή αφήνει και εδώ το στίγμα της και έρχεται να σταθεί πλάι στον αγώνα μας για δικαίωση. Πλήθος τραγουδιών έχουν γραφτεί για το φρικτό γεγονός της 28ης Φεβρουαρίου του 2023, το καθένα από αυτά περιγράφοντας με τον δικό του τρόπο την ανάγκη για απόδοση δικαιοσύνης, αλλά και την ανάγκη να μην αφεθεί στη λήθη το συγκεκριμένο γεγονός! Αναμασά όμως στην τέχνη της μουσικής ξεχωρίζουν κι άλλες εικαστικές τέχνες, αλλά και μνημεία που φτιάχτηκαν στη μνήμη αυτών των αδικοχαμένων παιδιών.
1 «Δέντρο των Ψυχών: Η Αρχή»
Ένα από αυτά είναι το «Δέντρο των Ψυχών: Η Αρχή», ένα μνημείο που βρίσκεται στο πάρκο απέναντι από την Τεχνόπολη στον Δήμο Αθηναίων. Το μνημείο αποτελεί έμπνευση της εικαστικού Μαρίας Μανδάκη και υλοποιήθηκε από τους Γιάννη και Γιώργο Σαντεξή. Το έργο απεικονίζει ένα δέντρο με 57 ρίζες που καταλήγουν σε 57 κλαδιά. Πάνω σε κάθε κλαδί στέκεται ένα πουλί που συμβολίζει τις ψυχές των 57 θυμάτων. Σε κάθε ένα από τα πουλιά, πάνω στα φτερά τους έχουν χαραχτεί το μικρό όνομα των θυμάτων και η ηλικία τους.
Δίπλα στο μνημείο στέκει μία επιγραφή που αναφέρει τα ονόματα των θανόντων, τις ηλικίες τους καθώς και την ημερομηνία της τραγικής σύγκρουσης. Το μνημείο αποτελεί φόρο τιμής στα 57 θύματα των Τεμπών και στέκεται εκεί ώστε να είναι φανερή σε κάθε πολίτη η ανάγκη να αποδοθεί δικαιοσύνη και η εγκληματική αυτή ενέργεια να μην χαθεί στον χρόνο.
2 «Δέντρο των Ψυχών»: Το Τέλος»
Οι καλλιτέχνες επίσης του έργου πραγματοποίησαν και την δημιουργία ενός παρεμφερούς μνημείου στην Θεσσαλονίκη. Το μνημείο ονομάζεται «Το Δέντρο των Ψυχών: Το τέλος» και βρίσκεται στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Το δέντρο έχει ύψους πέντε μέτρων και βάρος 5,5 τόνους. Όπως και στην Αθήνα έτσι και στη Θεσσαλονίκη κεντρικό σημείο της σύνθεσης είναι ένα δέντρο, που όμως σε αντίθεση με την Αθήνα, εδώ στέκεται πάνω σε έναν βράχο και στις ρίζες του βρίσκονται πεσμένα 57 πουλιά. Πάνω σε κάθε πουλί είναι χαραγμένο το όνομα των θυμάτων της τραγωδίας καθώς και η ηλικία τους. Τα δύο δέντρα λοιπόν αποτελούν συλλογικά μία ενιαία σύνθεση θέλοντας να συμβολίσουν την Αρχή (Αθήνα) του ταξιδιού αλλά και τον τελικό προορισμό (Θεσσαλονίκη) για τον οποίο κινούταν το τρένο.
Όπως χαρακτηριστικά τόνισε η εικαστικός Μαρία Μανδάκη : «Είμαστε μπροστά σ’ ένα Μνημείο κατάθεσης ψυχής. Φτερουγίζουν στα κλαδιά οι 57 ψυχές των αδικοχαμένων συνανθρώπων μας, που ενώνονται με αυτές των συγγενών και του έθνους. Γιατί εδώ και δύο χρόνια όλοι εμείς γίναμε μια ψυχή, που θρηνεί και μια φωνή που ζητά Δικαιοσύνη».
3. Μνημείο στην Πλατεία του ΟΣΕ
Βγαίνοντας από την Αθήνα και προχωρώντας στην Λάρισα, στην Πλατεία του ΟΣΕ θα συναντήσουμε το μνημείο που αφιερώθηκε στα θύματα των Τεμπών από το Εργατικό Κέντρο Λάρισας. Πρόκειται για μία πλάκα σε ασημί χρώμα που αναγράφει τη φράση: «Αφιερωμένο στις 57 αδικοχαμένες ψυχές στο σιδηροδρομικό έγκλημα στα Τέμπη. Έγκλημα προδιαγραμμένο. Αγωνιζόμαστε για τη δικαιοσύνη των νεκρών μας». Στο μνημείο αναγράφονται οι φορείς που συμμετείχαν ως προς την ανέγερσή του και συγκεκριμένα το Εργατικό Κέντρο Λάρισας, το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας, η Συντονιστική Επιτροπή Μαθητών Λάρισας, καθώς και οι Φοιτητικοί Σύλλογοι. Στο μνημείο μεταξύ άλλων ξεχωρίζει με έντονα μεγάλα γράμματα η φράση από το τραγούδι του Παύλου Σιδηρόπουλου «Υπερασπίσου το παιδί γιατί αν γλυτώσει το παιδί υπάρχει ελπίδα…». Το παραπάνω μνημείο όπως προαναφέρθηκε ως σύνολο, μαζί με τη συμβολική τοποθέτησε του στην πλατεία του ΟΣΕ κάνει για άλλη μια φορά ηχηρό το μήνυμα της δικαίωσης αλλά και της ανάγκης να αγωνιζόμαστε και να ελπίζουμε για ένα καλύτερο αύριο, την ανάγκη να «υπερασπιστούμε το παιδί»…
4. Μνημείο Δήμου Βύρωνα
Μνημείο επίσης στην μνήμη των θυμάτων ανεγέρθηκε και στον Δήμο Βύρωνα. Συγκεκριμένα όπως ανέφερε και ο Δήμαρχος Βύρωνα κ. Αλέξης Σωτηρόπουλος στον Βύρωνα επιλέχθηκε να ανεγερθεί ένα λιτό μνημείο για τα θύματα των Τεμπών και να τοποθετηθεί δίπλα στο μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα του Δήμου επί της οδού Ταταούλων. Όπως και στην περίπτωση του μνημείου στην πλατεία του ΟΣΕ έτσι και στον Βύρωνα, πρόκειται για μία σκουρόχρωμη πλάκα στην οποία αναγράφονται αλφαβητικά τα ονόματα των θυμάτων από τη σιδηροδρομική τραγωδία μαζί με το έτος της ηλικίας τους. Στο πάνω μέρος της πλάκας είναι χαραγμένη η φράση «Στη μνήμη των 57 αδικοχαμένων συνανθρώπων μας στα Τέμπη στις 28/2/2023» υπό τη συνοδεία μίας χαραγμένης σιδηροδρομικής ράγας ανάμεσα στην οποία διαπερνάει ένα επίσης χαραγμένο τριαντάφυλλο.
Όπως αναλυτικά δήλωσε ο Δήμαρχος στα αποκαλυπτήρια εγκαίνια του μνημείου: «Ο σεβασμός προς τον πόνο των συγγενών και η ανάγκη να μην ξεχαστούν οι 57 αδικοχαμένοι συνάνθρωποί μας και να μην έχουμε ξανά ποτέ Τέμπη, οδήγησαν τη δημοτική Αρχή να εισηγηθεί και το Δημοτικό Συμβούλιο του Βύρωνα να αποφασίσει ομόφωνα τον Ιούνιο του 2024, ανταποκρινόμενο σε σχετικό αίτημα των γονιών ενός δικού μας παιδιού, ενός συμπολίτη μας που χάθηκε στα Τέμπη την ανέγερση ενός λιτού μνημείου μπροστά στο μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα της πόλης μας». Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν και ευχαρίστησαν τη δημοτική αρχή εκ μέρους των συγγενών των θυμάτων ο κύριος Βουτσινάς και ο κύριος Βούλγαρης καθώς και ο κύριος Χατζηχαραλάμπους, πατέρας θύματος κατοίκου του Βύρωνα.
5. Μνημείο στο ΑΠΘ
Εκ μέρους των φοιτητικών συλλόγων του ΑΠΘ ανεγέρθηκε επίσης μνημείο προς τιμήν των θυμάτων, έξω από το κτήριο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η αποκάλυψη του μνημείου αλλά και η πρωτοβουλία πάρθηκε από τους φοιτητικούς συλλόγους της Θεσσαλονίκης. Στο μνημείο αναγράφεται το ηχηρό μήνυμα των φοιτητών: «Το έγκλημα στα Τέμπη δε θα ξεχαστεί. Στον δρόμο του αγώνα κερδίζει η ζωή!Οι συμφοιτητές σας δε θα σας ξεχάσουμε. Θα γίνουμε η φωνή σας!». Το παραπάνω χαράχτηκε σε μία μαρμάρινη λευκή πλάκα στην οποία αναγράφηκαν επίσης τα ονόματα των αδικοχαμένων 57 θυμάτων. Πρόκειται για ένα συμβολικό μνημείο από μεριάς των φοιτητών θέλοντας να δείξουν πως οι αγώνες τους θα συνεχιστούν για να αλλάξουν όλες εκείνες τις συνθήκες που στερούν καθημερινά την ελπίδα!
6. «58 καρφιά»
Τέλος ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα τέχνης – μνημεία που δημιουργήθηκαν για το τραγικό αυτό δυστύχημα είναι φυσικά το έργο του Γιώργου Κόφτη με τίτλο «58 καρφιά» που τοποθετήθηκε περίπου 500 μέτρα νότια από τον τόπο της σύγκρουσης σε ένα χωράφι. Ουσιαστικά το έργο αξιοποιεί την τεχνική του «Land Art» και εναποθέτει 58 τεράστιους μεταλλικούς σωλήνες σε μορφή καρφιών πάνω σε μία πεδινή καταπράσινη έκταση. Ο αριθμός των καρφιών είναι φυσικά συμβολικός. Τα 57 καρφιά συμβολίζουν τα 57 θύματα της τραγικής σύγκρουσης, ενώ το ένα επιπλέον καρφί τα τραύματα όλων των άλλων. Η επιλογή του καλλιτέχνη να συμβολίσει το γεγονός με καρφιά ήταν ακριβώς γιατί πρόκειται για μία συνθήκη, για ένα δυστύχημα, για ένα έγκλημα το οποίο πονάει, όπως ακριβώς και ένα καρφί. Ταυτόχρονα με τη χρήση του καρφιού, επιδιώκει να τονίσει την έννοια του τραύματος σωματικού αλλά και ψυχικού που έχουμε όλοι μέσα μας στην σκέψη της τραγωδίας των Τεμπών. Συμβολικά επιπλέον περιγράφουν και την έννοια της «εκκρεμότητας» και των αναπάντητων ερωτημάτων για το τι συνέβη πραγματικά εκείνο το μοιραίο βράδυ, μίας «εκκρεμότητας» που μας τρυπάει όλους μέσα μας και δεν αφήνει την ψυχή μας να ησυχάσει μέχρι να αποκατασταθεί η αλήθεια! Με απλά λόγια τα καρφιά είναι η υλική εξωτερίκευση όλων εκείνων των εσωτερικών «καρφιών» που πιέζουν όλους όσοι αγωνίζονται για δικαιοσύνη! Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε και ο καλλιτέχνης: «Αυτά τα καρφιά υπήρχαν εκεί, απλά εγώ τους έδωσα εικόνα…».
7. «58 καρφιά»: Η ρέπλικα
Ωστόσο το παραπάνω συμβολικό έργο τέχνης, έναν χρόνο μετά την τοποθέτησή του, αφαιρέθηκε από το σημείο χωρίς ο καλλιτέχνης να λάβει σχετική ενημέρωση. Η καλλιτεχνική ωστόσο βαρύτητα ενός τέτοιου έργου, αλλά και ο συμβολικός του ρόλος, δεν άφησαν στη λήθη ένα τέτοιο μνημείο. Χαρακτηριστική ήταν εξάλλου η «επαναδημιουργία» του με τη μορφή μίας μικρής ρέπλικας αυτή τη φορά, μέσα σε γλάστρα στο Διοικητήριο Κασσάνδρας,. γεγονός που συγκίνησε και τόνισε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης με σχετική ανάρτησή του.
Σκέψεις για νέα σημεία μνήμης
Όσον αφορά τέλος για το αν θα υπάρξει εκ νέου κάποιο νέο μνημείο για τα θύματα των Τεμπών, στον ίδιο τον τόπο της τραγωδίας, δεν έχει ανακοινωθεί κάτι επίσημα. Ο δήμαρχος των Τεμπών ωστόσο έχει αναφέρει πως έχουν λάβει πολλά αιτήματα με σχέδια καλλιτεχνών, μεταξύ αυτών όπως αναφέρει και ο ίδιος ξεχωρίζει και ένας μασίφ σταυρός ύψους έξι μέτρων αλλά και μία σύνθεση με μαρμάρινα βαγόνια τρένου. Ο δήμαρχος τόνισε ωστόσο πως θα εξεταστούν προσεκτικά όλες οι προτάσεις. Τέλος η Περιφέρεια Θεσσαλίας σε συνεννόηση με την Μητρόπολη Λάρισας αποφάσισαν να τοποθετήσουν στο σημείο ένα μικρό εκκλησάκι.
Είναι γεγονός πως σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, σε κάθε σημείο η ανάγκη και το ενδιαφέρον του κόσμου να μην ξεχαστεί η εγκληματική αυτή τραγωδία των Τεμπών φαίνεται όχι μονάχα μόνο μέσα από τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις, αλλά και μέσα από την ίδια την τέχνη. Όπως κάθε φορά, σε κάθε εποχή και πλάι σε όλα εκείνα τα «μαύρα» σημεία της ιστορίας, η τέχνη αλλά και η ύπαρξη μνημείων βρίσκεται εκεί, για να μας θυμίζουν πως ο αγώνας μας δεν έχει τελειώσει και πως όσα χρόνια και αν περάσουν τα Τέμπη δεν πρέπει να ξεθωριάσουν στη μνήμη μας. Έτσι σαν μιαν άλλη, λίγο διαφορετική αυτή τη φορά έκθεση τέχνης και μνημείων κρυμμένη μέσα στις πόλεις και τους δήμους της Ελλάδας, τα μνημεία των Τεμπών αν και δημιουργημένα ανεξάρτητα από διαφορετικούς καλλιτέχνες και φορείς, αποτελούν τελικά μία εννιαία σύνθεση. Μία σύνθεση που εκτελίσσεται στα μάτια των πολιτών που βιώνουν την καθημερινότητά τους και τους καλεί να επαναφέρουν στη μνήμη τους όλα όσα δεν πρέπει να χαθούν στο παρελθόν. Αλλά και όλα όσα πρέπει να κατακτηθούν με τις δικές μας προσπάθειες!
